Cevizgiller familyasinda yer alan Juglans cinsi, kisin yapraklarini döken 20 kadar agaç türünün ortak adi cevizdir. Bu türlerden ülkemizin hemen hemen her yerinde yetistirilen ve konumuzu en çok ilgilendiren Adi cevizin (J. regia) anavataninin Iran oldugu sanilmaktadir. Bu tür, 20 m. kadar boylanabilen, 150-200 yil yasayabilen; yuvarlak tepesi, sik dal ve yapraklariyla topragi örten, altinda diger bitkilerin gelismesini engelleyen ve hatta insan sagligi için zararli sayilabilecek kadar koyu gölge veren bir agaçtir. Gövde kabugu baslangiçta gümüsi renkte iken, agaç yaslandikça rengi koyulasir ve çatlar. Yapraklari oval biçimli 5-7 uzun yaprakçiktan olusur.
Yesil renkli erkek ve disi çiçekleri ayni agaç üzerinde bulunur ve genellikle mayis ayinda açarlar. Agacin ekim ayinda olgunlasan meyvesine ceviz, meyvenin yesil renkli kabuguna gövek ya da tetir denir. Ceviz agaci, tohumuyla çogalir. Ceviz agacinin yapraklari tanen, uçucu yag ve aci boyarmadde olan juglon'u içerir. Güçlü ve degerli bir besin maddesi olan meyvesi (ya da tohumu) ise doymamis yaglar yönünden zengindir. Ayrica yüksek oranda protein ile potasyum, fosfor, magnezyum, demir ve kalsiyum gibi elementleri ve özellikle C ile B vitaminlerini içerir. Bu meyve taze ya da kuru olarak yenir. Kurutulmus cevizin içi tatli ve pasta yapiminda kullanilir.
Bazi yerlerde sucuk ve pestilleri yapilip tüketilir. Ceviz agacinin sert kerestesi mobilyacilik ve kaplamacilikta pek makbuldür. Gövekleri, dogal boyamacilikta pamuk, ipek ya da yün ipliklerini kahverengiye boyamakta kullanilir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Cevizin taze ve kurutulmus yapragi, gövegi, meyvesinin ve meyvesinden çikarilan yaginin (ceviz yagi) tibbi etkileri ve bunlardan yararlanma söylece siralanabilir:
• Peklik vericidir.
• Istah açicidir.
• Bedeni güçlendirici bir toniktir.
• Kan sekerini düsürür.
• Kani temizler.
• Kemiklerin zafiyetine karsi etkili olur.
Bu etkileri saglamak üzere, ceviz agaci yaprakli iken taze yapraklari ilkbaharda (ya da yazin) toplanip gölge yerde özenle kurutulur. Isik almamasina ve kararmamasina dikkat edilen kuru yapraklariyla % 2'lik bir infüzyon yapilir. Yani l litre (yaklasik dört bardak) kaynar su, 20 gr. yapragin üzerine dökülür. 10-15 dakika süreyle demlendirilerek infüzyon hazirlanir. Bu infüzyondan günde iki-üç bardak içilir. Yapragi yerine sonbaharda ceviz meyvesinin yesil kabugu olan gövek de kullanilabilir.
• Deri hastaliklarinda ceviz antiseptik olarak kullanilir.
Bunun için ayni infüzyon, sikayetli yerlere distan uygulanir.
• Seker hastalarina bedenleri güçlensin diye günde 3 adet ceviz yemeleri ögütlenir.
• Ceviz yagi müshil ve safra artirici etkiler tasir. Bunun için, bu yaga biraz su katilarak içilmesi gerekir.
UYARI
• Ceviz pek besleyici bir meyve oldugundan asiri miktarda yenmemelidir.