Hanimeligiller familyasindaki 20 kadar agaç, çali ya da otsu bitki türünün ortak adi Mürver'dir. Bu türlerin çogu her iki yarikürenin iliman iklim kusaginda, bu arada Türkiye'deki ormanlarda dogal olarak yetismekte ve pek çok yerde de süs bitkisi olarak yetistirilmektedir.
Konumuzu ilgilendiren ve tibbi etkileri birbirine çok benzeyen iki mürver türü vardir.
Bunlardan Kara (Siyah) mürver ya da diger adiyla Patlangiç agaci (S. nigra) ülkemizde özellikle Bati ve Kuzey Anadolu'da görülen ve 4-10 m. kadar boylanabilen agaçtir. Gövdesini, boz renkli ve uzun çatlakli kabugu örter. Genellikle 5 yaprakçiktan olusan bilesik yapraklari, karsilikli dizilmis durumdadir. Bu yapraklar elle ovusturuldugunda kötü kokar. Beyaz, sarimsi ya da bazen açik pembe renkli ve keskin kokulu küçük çiçekleri yayvan semsiye ya da salkim biçimi olusturarak açar. Çiçekleri olgunlasinca 6-10 mm. çapinda yuvarlak ve parlak siyah renkli meyvelere dönüsür. Meyvelerin içinde kan kirmizisi meyve özü ve uzunca oval biçimli 3-4 tane tohum bulunur. Ormanlik alanlarin funda topragini seven kara mürver, döktügü tohumlariyla çogalir.
Kara mürverin çiçekleri uçucu ve sabit yag, yapiskan bitki sivisi, reçine, tanen ve sekerler ile samburgin ve rutin adi verilen alkaloitleri içerir. Bitkinin meyvesinde dogal sekerler, meyve asitleri, tanen, C ve P vitamini, boya pigmentleri ile eser oranda uçucu yag bulunur. Mürverin kabuklari da tanen, reçine, alkaloit ile valeriyen asidini içermektedir. Olgun mürver meyveleri yenir. Meyvenin özü bazi yerlerde sarabi renklendirmekte ve bitkinin gövde ve dallari iplik makarasi yapiminda kullanilir.
Tibbi Etkileri ve Kullanimi
Burada kara mürverin kabuk, yaprak, çiçek ve meyvesinin tibbi etkilerini teker teker sayarak bunlardan yararlanma yöntemlerini sunacagiz:
Kabugunun Tibbi Etkileri:
• Müshildir.
• Kusturucudur.
• Idrar söktürücüdür.
Yapraginin Tibbi Etkileri:
• Müshildir.
• Balgam söktürücüdür.
• Idrar söktürücüdür.
• Terleticidir.
• Distan kullanildiginda cildi yumusatici ve yara iyilestiricidir.
Çiçeginin Tibbi Etkileri:
• Terleticidir.
• Gögsü yumusatir.
• Nezleyi iyilestirir.
Meyvesinin Tibbi Etkileri:
• Terleticidir.
• idrar söktürücüdür.
• Müshildir.
Bu etkilerinden yararlanmak üzere, kara mürverin çiçek ve yapraklari ilkbahar ile yazin baslarinda toplanir. Gölge yerde olabildigince çabuk kurutulur. Meyveleriyle bitkinin gövde kabuklari yaz sonu ile sonbahar mevsiminde toplanir. Kuru çiçek ve kuru ya da yas yapraklarinin karisimindan 2 tatli kasigi alinip 1 bardak kaynar suda 10 dakika süreyle demlendirilir. Böylece elde edilen infüzyondan, günde üç kez birer bardak içilir.
Kara mürverin meyve suyunu hazirlamak için taze ve olgun meyveleri 2-3 dakika suda bekletilir. Sonra bunlar elle sikilip süzülür. Bu meyve suyunu saklamak için 10 ünite meyve suyuna 1 ünite bal katilir ve bu karisim kaynatilir. Daha sonra sicak suyla sulandirilip günde iki kez birer bardak olarak içilir. Bitkinin gövde kabuklari kuru ya da taze yapraklariyla karistirilip parçalanir. Bu karisimdan 2-3 tatli kasigi alinip 1 bardak suda kaynama noktasina kadar isitilir. Ates kisilip 10-15 dakika daha isitma islemi sürdürülerek elde edilen dekoksiyon, günde iki kez birer bardak olarak içilir.
Cildi yumusatici ve yara iyilestirici olarak distan uygulanir.
Bodur (Cüce) mürver (S. ebulus): Türkiye'nin hemen hemen tüm ormanlarinda rastlanan ve 50-200 cm. boylanabilen, çokyillik otsu bitkidir. Gövdesi yuvarlak kesitli, dik ve boydan boya çizgilidir. 7-11 yaprakçiktan olusan bilesik yapraklari karsilikli dizilmistir. Salkim biçimi alarak yazin açan beyaz çiçekleri aci badem gibi kokar. Meyvesi parlak siyah renkli ve yuvarlak olur.
Bodur mürverin yapraklarinda uçucu yag, sekerler ve bazi organik asitler, meyvelerinde dogal sekerler, valeriyen asidi, tanen, aci madde ile bazi boya pigmentleri bulunur. Bitkinin çiçekleri, terletici ve yatistirici, kökleri ile yapraklari müshil etkilerinden yararlanilmak üzere kullanilir. Bunlardan elde edilecek infüzyon ve dekoksiyonlar için yukaridaki tarifler aynen uygulanir.